Maandag reed ik, nadat de meeste filemeldingen al weer achter de rug waren, richting Hilversum naar mijn tijdelijke broodheer, de NPS. Voor wie het niet heeft gevolgd: de NPS is die omroep die in de nieuwe plannen van dit kabinet, wordt opgeheven. Tijd om daar maar eens over uit te wijden.
Het begon allemaal op 21 juni, toen bekend werd dat in het nieuwe omroepaccoord van het kabinet de NPS zou worden opgeheven. Er was toen nog even sprake van dat de NPS wel als werkmaatschappij onder de nieuwe NOS zou blijven voortbestaan. Een dag later lagen de zaken er al heel anders voor: ook het idee van de NPS als werkmaatschappij was van de baan. Alleen de budgetten die nu voor de NPS gereserveerd zijn, blijven gehandhaafd en kunnen door de NOS straks eventueel besteedt worden aan programma’s zoals die nu door de NPS gemaakt worden. Enige garantie dat dat ook daadwerkelijk gebeurd, is er niet.
De NPS is tien jaar geleden onstaan als afsplitsing van de NOS. Deze omroepmoloch werd toen opgedeeld in een facilitair bedrijf, het NOB, een onafhankelijke omroepstichting voor o.a. cultuurprogramma’s, de NPS en een aparte omroepo, verantwoordelijk voor onafhankelijke nieuwsvoorziening, het verslaan van gebeurtenissen van nationaal belang en sport, een afgeslankte NOS.
De NPS kreeg als taak mee die dingen te doen die de andere omroepen lieten liggen. Dat zijn vooral culturele producties die voor andere omroepen te duur zijn. Klassieke muziek, jazz, dans, Nederlandse cinema, het werd en wordt vrijwel uitsluitend door de NPS uitgezonden. De NPS is daarnaast de enige omroep die serieus werk maakt van berichtgeving uit de multiculturele samenleving. Om over programma’s als Sesamstraat, Het Klokhuis en het kwalitatief onevenaarde NOVA nog maar te zwijgen.
En ook op de radio is de NPS verantwoordelijk voor veel programma’s die andere omroepen niet kunnen of willen maken. Met Lijn5 bijvoorbeeld is de NPS de enige omroep die serieus aandacht besteedt aan urban, rap, hiphop en aanverwanten. De NPS is de belangrijkste bespeler van Radio 4, met veel concertregistraties. Het programma 4fm, waar ik zelf voor werk, besteedt als één van de weinigen aandacht aan genres als modern klassiek, electronische muziek, crossover, wereldmuziek en jazz.
Dit alles wordt bedreigt. Niet alleen omdat in het omroepaccoord geen garantie geboden is dat het beschikbare geld straks nog steeds aan deze programma’s uitgegeven wordt, maar ook omdat met het opheffen van de NPS een creatief huis wordt afgebroken dat al decennialang (eerst als onderdeel van de NOS, later als onafhankelijke NPS) met uitstekende kwaliteit doet wat het moet doen, namelijk kwalitatief hoogwaardige radio en televisie maken.
Het plan van Van der Laan deugt niet. Allereerst maakt zij geen keuze. Er zijn grofweg twee modellen voor een publieke omroep: het model BBC, waarin één sterke omroep alle publieke netten beheert, eventueel aangevuld met enkele commerciële netten met een opdracht (zoals ITV en Channel 4). Een ander model is het verzuilde model zoals wij dat in Nederland altijd gehad hebben. Dat dit model uit de tijd is en niet meer werkt, kan niemand ontkennen.
Het nieuwe plan maakt geen keuze, maar moderniseert alleen de bestaande situatie een beetje. Van der Laan wilde daarbij geen ledenloze omroepen en wilde van de NPS een werkmaatschappij maken. De drie fractievoorzitters hebben daarna in een apart overleg besloten de NPS helemaal af te schaffen. Een keuze die waarschijnlijk vooral door het CDA is ingegeven, omdat het CDA al sinds mensenheugenis een hekel aan de NPS heeft. Of, zoals CDA-kamerlid Wim van Fessem (overigens woordvoerder van justitie, maar toch) in een officieus telefoongesprek toegaf: ‘de NPS is gewoon te links’.
Wim van Fessem slaat, net zoals het hele CDA, volstrekt de plank mis. De NPS heeft een opdracht kwalitatief hoogwaardige programma’s te maken die andere omroepen laten liggen. Daar zitten veel cultuurporgramma’s bij. Maar cultuur is links, noch rechts. De NPS maakt journalistieke programma’s die kritisch zijn, doorvragen, misstanden blootleggen. Maar een kritische houding is links, noch rechts. De NPS maakt programma’s over de multi-culturele samenleving, omdat behalve de VPRO niemand dat doet. De NPS doet dat op een eerlijke, gebalanceerde en nuchtere manier. Dat is links, noch rechts. Als het CDA de begrippen cultuurminnend, kritisch en genuanceerd een links stempel wil geven, moeten de christenconservatieven dat helemaal zelf weten. Daarmee zeggen ze tegelijkertijd dat ze zichzelf dus een stelletje onnadenkende, heetgebakken cultuurbarbaren vinden. En voor de duidelijkheid: dat zijn dus niet mijn woorden, dat zijn impliciet de woorden van CDA-kamerlid Van Fessem.
